این بخشی از مقاله ی درباره ی شناخت(8) بخش نخست- ماتریالیسم تاریخی
مساله ی بازگشت در تاریخ (مقاله ی
چهارم- بخش پایانی) که در مهر 1400 در وبلاگ ما قرار داده شد و تنها اصلاحاتی جزیی
در آن صورت گرفته است.
بازگشت در بازگشت
1-
یک گرایش نه چندان قوی در جامعه ی ایران که در برخی لایه های مرفه و میانی خرده
بورژوازی نافذ است و به خصوص در برخی جوانان، خواهان بازگشت به سوی حکومت استبداد
سلطنتی سابق است. طبقه ی سرمایه داران بوروکرات - کمپرادور مستقر در بیرون کشور که
از سوی امپریالیسم غرب پشتیبانی می شود، خواهان چنین بازگشت و چنین حکومتی هستند و
به وسیله ی دستگاه های عریض و طویل
تبلیغاتی خود خواست چنین حکومتی را در داخل رواج می دهند. از سوی دیگر به واسطه ی
نفرت مردم از حکومت کنونی و تعفن و گندابی که از نظر دروغ و تزویر و فساد و تباهی
و دزدی و جنایت به بار آورده چندان که حکومت سلطنتی پیش از خود را که آن نیز حکومت
گنداب و تعفن و فساد و جنایت و ...بود به اصطلاح«روسفید» کرده است و همچنین امر
مهم فقدان جایگزین های مناسب قوی از سوی طبقه ی کارگر و دیگر طبقات خلقی، این
امکان تقویت می شود. چنانچه این گرایش بتواند در میان طبقات استثمار شده و ستم
دیده نفوذ یابد و چنین وضعیتی رخ دهد آن گاه مردم ایران در حالی که از بازگشت
کنونی نفرت یافته اند، به جای پیش رفتن، دست به بازگشتی دیگر، منتهی به گذشته ای نزدیک
تر( نیم قرن پیش) را زده اند. این پیشرفت نیست بلکه بازگشت در پی بازگشت است. این
جهش به پیش نیست، بلکه برگشت به پس است.
2- اجداد طبقات کنونی در مشروطیت علیه آخوندهایی که
خواهان گماردن شورایی از فقها بر سر مجلس نمایندگان بودند به مبارزه دست زدند و با
ژرف ترین کینه ها و نفرت ها، مشهورترین رهبر آنان یعنی شیخ فضل الله نوری را اعدام
کردند و گفتند که«مشروطه که مشروعه نمی شود». تمامی طبقات خلقی ایران در آن زمان
به جای آن که به عقب برگردند مشتاقانه می خواستند پیش روند و آینده را لمس کنند و
بسازند. هفتاد سال بعد که تمامی طبقات جامعه بسیار باسوادتر و با تجربه تر شده
بودند، بخشی از طبقات مردمی ایران به دنبال نیرویی که در انقلاب 57 نظرات این شیخ
اعدام شده به وسیله ی ملت را دوباره و در ابعادی به مراتب گسترده تر زنده و تبلیغ
می کرد، افتادند و به برقراری حکومتی که اکنون نسبت به آن عمیقا کینه و نفرت دارند
و علیه اش هستند، یاری رساندند. مردم ما با پیش بردن انقلاب مشروطیت و برداشتن
موانع از پیش پای آن نخواستند که به گذشته برگردند، هفتاد سال بعد بخشی از طبقات
مردم ما خواهان برگشت به پیش از مشروطیت و آن گذشته ای شدند که از سوی مردمان زمان
مشروطیت – حداقل در برخی وجوه مهم و اساسی - طرد شده بود.
3-
در انقلاب 57 تمامی طبقات مردمی ایران علیه شاه و حکومت و نظام استبدادی و
وابسته به امپریالیسم وی برخاستند و برای آزادی و استقلال ایران قیام کردند؛ آنان
حکومت شاهی مزدور را روفتند و به گورستان تاریخ سپردند و مردم ایران از این نظر
کار نیمه تمام مشروطیت را( که هنوز قرار بود سلطنتی و شاهی باشد) به پایان رساندند.
اکنون گویا دوباره چنین شده که بخشی از طبقات( این بار لایه هایی از خرده بورژوازی
مرفه و میانی مدرن) می خواهند به آن گذشته، یعنی چهل سال پیش و در واقع حکومت
پنجاه ساله ی پهلوی ها برگردند! گویا بخش هایی از طبقات خلقی مردم ما به جای آنکه
بخواهند پیش روند، رو به آینده ی نوین داشته باشند و آن را با خواست، اراده و عمل
انقلابی خویش بسازند، برگشت به گذشته را ترجیح می دهند! چنین بازگشتی جز برخی
آزادی های اجتماعی که نظام کنونی مانع آنهاست، به کوچک ترین پیشرفت اساسی و نوین
آشکاری تبدیل نخواهد شد. آن، آینده نخواهد بود بلکه بازهم گذشته خواهد بود. ساخت
اقتصادی کنونی ایران کمابیش حفظ خواهد شد. استبداد سیاسی در شکل سلطنتی و یا در
بهترین حالت جمهوری بازسازی خواهد شد و مذهب در ارکان فرهنگی جامعه بازهم همان نقش
پیشین و زیر نظارت وجه «شبه مدرن» را خواهد یافت( زیرا این گونه حکومت ها بدون
مذهب نمی توانند تداومی آن چنانی بیابند) و تمامی طبقات خلقی همان وضعی را خواهند
یافت که در حکومت های وابسته به امپریالیسم دارند. کافی است که به کشورهایی که زیر
سلطه ی امپریالیسم هستند و حکومت های استبدادی غیر دینی و سکولار دارند نگاهی
بیندازیم تا پی ببریم که طبقات اصلی استثمار شده و ستمدیده و همچنین طبقات میانی
در این کشورها زیر تسلط طبقات سرمایه دار بوروکرات - کمپرادور در فقر و فلاکت و
اسارت سیاسی و فرهنگی طبقات سرمایه داران وابسته داخلی و امپریالیست ها غربی یا
شرقی به سر می برند و به آینده ی خود امید ندارند. بسیاری از این گونه حکومت ها در
آسیا، آمریکای مرکزی و جنوبی و افریقا علیرغم تبلیغات دروغین امپریالیست ها که
تلاش می کنند چند نمونه را از نظر اقتصادی برجسته کنند و به عنوان کشورهای پیشرفته
به خورد مردم دهند، غرق در تورم، رکود و بحران و در گیر جنبش و انقلاب اند.
4- آنچه که این دیدگاه در ناامیدانه ترین شکل خود
می گوید این است که هر چه بشود از این بدتر نخواهد شد! اما معیار درست، بدتر نشدن
نسبت به این وضعیت نیست، بلکه پیش رفتن و با عزم و اراده ساختن زندگی نوین برای
آینده گان است. ساختن، ویران کردن است. باید در ساختن فعال بود؛ هم کهنه را ویران
کرد و هم نو را ساخت. اما این دیدگاه عمیقا واداده و منفعل است؛ نه کهنه را تخریب
می کند و نه نو را می سازد. ترس از آینده ای که این طبقه آن را«ناروشن» و یا با
تحلیل های سطحی و عموما مبتذل،« امتحان پس داده»( یعنی حکومت های سوسیالیستی طبقه
ی کارگر که شکست خوردند)می پنداردش و چهار دست و پا چسبیدن به گذشته ای که در قیاس
با اکنون «خوش» پنداشته می شود( بالاخره لایه های مرفه طبقه ی خرده بورژوازی در
زمان سلطنت شاه سابق وضع اش بهتر از اکنون بود) یکی از خصوصیات این دیدگاه است.
بخش مهمی از عناصر فکری وابسته به این طبقات در داخل و خارج( از دلبسته گان به
ایران باستان و حکومت های دوره ی امپراطوری ایران و شاهانی هخامنشی و ساسانی...
گرفته تا پسامدرن ها، ترتسکیست ها، چپ نویی ها، مارکسی ها و...) در عرصه های تبلیغ
و ترویج سیاسی و هنری در مقابله با فرهنگ انقلابی طبقه ی کارگر و
مارکسیسم(مارکسیسم- لنینیسم- مائوئیسم) گوی سبقت را از یکدیگر ربوده اند. اینها با
توجه به زمینه های گستر ده ای که طبقات مرتجع حاکم بر ایران در زمینه فرهنگی(
فلسفی، هنری، مذهبی و غیره) به آنها می دهند و مانع تبلیغ و ترویج افکار این چنینی
شان نمی شوند، خواسته و ناخواسته یا در خدمت جمهوری اسلامی و نوکر و برده ی با
مواجب و یا بی مواجب همین حکام کنونی قرار گرفته اند و یا ( به ویژه آنها که در
بیرون کشورند) در خدمت سلطنت طلبان و امپریالیست ها. بخش های دیگری از آنها نیز که
مخالف حکومت کنونی بوده اند بیشتر دنباله روان اصلاح طلبان حکومتی بوده اند تا جویا و پیرو راه و روش انقلابی.
طبقه ی خرده بورژوازی به هیچ وجه نمی تواند روی پای خود بایستد و به ویژه نوسانات
مکرر لایه های مرفه و میانی خرده بورژوازی تنها زمانی که این لایه ها و طبقه زیر
رهبری طبقه ی کارگر در آیند قابل کنترل می شوند.
5- در تاریخ عموما این گونه بوده که
هر گاه دین و مذهب در فرهنگ و سیاست و
اقتصاد حاکم شده - و یا از جهاتی وضع بدتر از گذشته شده - به دلیل خصلت بسته ی آن
و تنگی فضایی که ایجاد می کند همواره در بخش هایی از مردم تمایلی به وضع جوامع پیش
از خود را که مذهب این چنین در قدرت نبوده است، برانگیخته است. رنسانس( یا تجدید
حیات فرهنگ یونان و روم باستان) در اروپایی که دست کلیسا و پاپ ها و انگیزاسیون
بود به وجود آمد و همانند آن در بسیاری از کشورهای دیگر و از جمله کشورهای آسیا
نیز که حکومت های دینی و مذهبی داشتند، شکل گرفت. این ها اساسا دستاویزی برای
پیشرفت ها و جهش های نوین بود و به این دلیل صورت می گرفت. اما در شرایط ایران نه
این برگشتن به گذشته ی استبداد سلطنتی می تواند چنین نقشی را اجرا کند و نه اساسا
این تمایل به برگشتن به دوران سلطنت پهلوی ها حاوی چنین مضمونی است. این تنها
برگشتنی کور است به این امید که ایران تبدیل به کره جنوبی، ترکیه ( که اکنون خود
در تورم غرق است) و یا قطری بشود!
بازگشت و جهش
1-
«کمان را هر چه رو به عقب بکشی، شدت
حرکت تیر و بنابراین حدود بُرد آن بیشتر می شود.» در عرصه های سیاسی و فرهنگی
جامعه، عناصر ساخت پیشین یعنی حکومت جمهوری اسلامی مانع اساسی هر گونه پیشرفت جدی
هستند. آنان در دیگ بخار جامعه را محکم بسته اند و حتی سوپاپی نیز برای تنفس
نگذاشته اند. در این فضای بسته و رو به عقب کشیده شده، عناصر و وجوه ساخت آینده در
حال حرکت و کمال هستند و نیروهای حاکم نه تنها ناتوان از حذف آن هستند و تلاش شان
به ناکامی می انجامد بلکه این عناصر را در همین فضای بسته و محدود به ناچار رشد می
دهند. در تاریخ ایران از مشروطیت به این سو گرچه جنبش های گوناگونی و برای مرحله و
یا دوره ای به وجود آمده اما سابقه نداشته که جنبشی سه دهه ی متوالی (از دهه ی
هفتاد تا کنون) تحرک داشته باشد و مقاطع حساسی را از سر گذرانده باشد. این جنبش به
عقب بر نمی گردد بلکه به پیش می رود و همین جنبش است که امکان جهش های بزرگ را در
خود دارد. طبقه ی کارگر باید با واهمه نداشتن از شکست حکومت های خود و مغموم
نشدن، شجاعت، امید به آینده و خواست برقراری حکومت جمهوری دموکراتیک خلق به رهبری
طبقه ی کارگر و ساختن جامعه سوسیالیستی و کمونیستی را بر انگیزد.
2-
اما اینکه چنین جهشی در شکل یک پیشرفت بزرگ- همچون مشروطیت - به وجود آید و نه
در شکل یک بازگشت به گذشته یا همان«بازگشت در بازگشت»، مشروط به شرایط معین( آماده
شدن طبقه ی کارگر و پدید آمدن یک حزب کمونیست انقلابی و جنگنده، یک ارتش انقلابی
سرخ و یک جبهه ی متحد) است و بدون آن تحقق نخواهد گرفت.
3-
این به واسطه ی همان دو امکانی متضادی است که در پیش روی تکامل سبز می شوند و
خود را نشان می دهند. دو امکانی که هم از تضادهای طبقات، مبارزه ی طبقاتی و نبرد و
جنگ آنها در داخل بر می خیزد و هم مشروط به شرایط و عوامل مساعد داخلی و خارجی
است. دو امکانی که هر کدام شرایط معین تبدیل شان به واقعیت فراهم شود، تحقق عملی
خواهند یافت.
م- دامون
مهر 1400
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر