انقلاب ایران و مساله ی چگونگی تصرف قدرت سیاسی به وسیله ی
طبقه ی کارگر(7)
بخش اول: قهر انقلابی و الگوهای تاریخی انقلاب
طرح کلی الگوی محاصره ی شهرها از طریق روستاها
تئوری جنگ خلق نخستین بار به شکل منسجم در مقاله ی چرا حکومت سرخ در چین پابرجا بماند( 5 اکتبر1928) طرح شد. مائو در بخشی از این مقاله از یک سو به اینکه چرا می توان حکومت سرخ در چین برپا کرد می پردازد و از سوی دیگر به شرایط مورد نیاز آن.(1)
مائو در پاره ای از این مقاله در مورد دلایل پیدایش و بقاء و رشد حکومت سرخ در چین می نویسد:
«در داخل یک کشور بقاء دراز مدت یک یا چند منطقه کوچک حکومت سرخ که در محاصره ی کامل حکومت سفید قرار دارد، پدیده ایست که تا کنون در هیچ کشور دیگر جهان دیده نشده است. پیدایش یک چنین پدیده غیر عادی دارای علل خاصی است .بقاء و رشد این حکومت سرخ تنها در شرایط معینی امکان پذیر است.»( ، منتخب آثار، جلد یک، ص 93)
مائو در مورد نخستین دلیل بروز این چنین حکومتی می نویسد:
۱ - این حکومت سرخ نمی تواند در هیچ یک از کشور های امپریالیستی و یا در هیچ یک از
مستعمراتی که زیرسلطه ی مستقیم قدرت امپریالیستی قرار دارند ...به وجود آید بلکه تنها می تواند در کشوری چون چین نیمه مستعمره ظاهر شود که از نظر اقتصادی عقب مانده و زیر سلطه ی غیر مستقیم قدرت امپرالیستی قراردارد. زیرا این پدیده غیرعادی تنها در ارتباط با پدیده غیرعادی دیگری یعنی جنگ در درون حکومت سفید ظاهر می شود. یکی از علائم مشخصه چین نیمه مستعمره این ست که دارودسته های مختلف دیکتاتورهای نظامی قدیم و جدید که از طرف امپریالیست ها و در داخل کشور از طرف طبقه کمپرادورها و طبقه مالکان ارضی بزرگ پشتیبانی می شوند، از اولین سال تأسیس جمهوری) ۱۹۱۲( پیوسته علیه یکدیگر در جنگ اند. چنین پدیده ای در هیچ یک از کشورهای امپریالیستی جهان و حتی در هیچ یک از مستعمراتی که تحت سلطه مستقیم قدرت امپریالیستی هستند، قابل مشاهده نیست، بلکه تنها در کشوری چون چین که زیر سلطه غیر مستقیم قدرت امپریالیستی قرار دارد، قابل رؤیت است.»
«پیدایش این پدیده دو علت دارد: اول اقتصاد کشاورزی محلی) نه اقتصاد واحد سرمایه داری(و دوم سیاست امپریالیستی تجزیه و استثمار برای تقسیم چین به مناطق نفوذ خود. تفرقه و جنگ های مداوم در درون حکومت سفید شرایطی به وجود می آورند که یک یا چند منطقه کوچک سرخ زیر رهبری حزب کمونیست بتواند در میان حلقه محاصره حکومت سفید پدید آید و دوام یابد. حکومت مستقل منطقه مرزی حونان - جیان سی یکی از این مناطق کوچک است. برخی از رفقا در روزهای سخت و بحرانی اغلب در امکان بقاء چنین حکومت سرخی شک و تردید به دل راه می دهند و دچار بدبینی می گردند. علت این ست که این رفقا برای پیدایش و بقاء این گونه حکومت های سرخ دلیل قانع کننده ای نیافته اند. اگر ما تنها به این حقیقت پی ببریم که تفرقه و جنگ ها در درون حکومت سفید امر پایان ناپذیری است، آن گاه دیگر در امکان پیدایش، بقاء و گسترش روزافزون حکومت سرخ هیچ گونه شک و تردیدی پیدا نخواهیم کرد.»( ص95-94)
«چین در جهان کنونی تنها کشوری است که در آنجا یک یا چند منطقه کوچک در میان حلقه محاصره ی حکومت سفید به زیر قدرت سیاسی سرخ در آمده است. طبق تحلیل ما، یکی از دلایل وجود این پدیده تفرقه و جنگ های مداومی است که بین بورژوازی کمپرادور و طبقه مالکان ارضی بزرگ چین در جریان است. تا زمانی که این تفرقه و جنگ ها ادامه دارند، امکان بقاء و رشد حکومت مستقل مسلح کارگران و دهقانان نیز موجود خواهد بود.»( پیشین، ص 107)
«دیکتاتورهای نظامی بزرگ که حکومت مرکزی را در دست دارند، با دیکتاتورهای نظامی کوچک که براستان های مختلف مسلط اند، همزیستی می کنند؛ دو نوع ارتش ارتجاعی یعنی "ارتش مرکزی" که تابع چانکایشک است، یا " قوای نظامی مختلط " که تابع دیکتاتورهای نظامی استان های مختلف اند، همزیستی می کنند؛» و همچنین:
«چین کشوری نیمه مستعمره است – تشتت در میان قدرت های امپریالیستی موجب تشتت در میان گروه های مختلف هیئت حاکمه چین می شود. بین کشورنیمه مستعمره ای که زیر سلطه ی چندین دولت قراردارد و کشورمستعمره ای که تنها یک دولت برآن مسلط است، فرق و تفاوت هست.»( همان، ص298)
یکی از آنها تقسیم قدرت در چین بین دیکتاتورهای نظامی گوناگون و تفرقه و جنگ میان آنهاست که خود نتیجه ی نیمه مستعمره بودن چین و تقسیم این کشور بین امپریالیست های گوناگون و تشتت و تضاد میان آنها بر سر تقسیم چین است. مائو در تحلیل اینکه دوام حکومت سرخ در چین ممکن است اشاره می کند که «بین کشور نیمه مستعمره ای که زیر سلطه ی چندین دولت قراردارد و کشورمستعمره ای که تنها یک دولت برآن مسلط است، فرق و تفاوت هست.» دلیل دیگر نیز نبود اقتصاد واحد سرمایه داری و وجود اقتصاد محلی کشاورزی است.
تغییر در تئوری
با تکامل انقلاب های دموکراتیک در کشورهای زیرسلطه و دست زدن به جنگ های انقلابی با قدرت مرکزی و یا جنگ آزادیبخش ملی با نیروهای نظامی امپریالیستی در سه قاره، تجربه ی چین از استثناء بیرون می آید و نشانگر وضع عمومی تازه و راه انقلابی نوینی در جهان زیرسلطه می شود. این بیرون آمدن تجربه ی انقلابی چین از استثنا و عمومیت یافتن تجربه ی و راه انقلابی آن در بسیاری از کشورهای زیرسلطه ، به تدوین نظریه به شکل نوین تری می انجامد.
چنان که دیدیم در رساله ی مسائل جنگ و استراتژِ ی که در اوائل جنگ دوم جهانی به رشته ی تحریر در آمده نکات کلی در مورد لزوم جنگ خلق و محاصره ی شهرها از طریق روستاها چنین تنظیم شده بود:
«در چین وضع طور دیگری است. ویژه گی های چین در این است که کشوری مستقل و دموکراتیک نیست بلکه نیمه مستعمره و نیمه فئودالی است؛ در داخل آن رژیم دموکراتیک مستقر نیست بلکه ستم فئودالی حکمرواست؛ کشوری است که در مناسبات خارجی خویش از استقلال ملی برخوردار نیست بلکه زیر یوغ امپریالیسم قرار دارد. از این جهت در چین پارلمانی که بتواند مورد استفاده قرار گیرد، نیست و حق قانونی تشکیل اعتصابات کارگری هم وجود ندارد. در اینجا وظیفه حزب کمونیست علی الاصول این نیست که مبارزه ی درازمدتی را از سر بگذراند تا به قیام و جنگ برسد، و یا نخست شهرها را تصرف کند و سپس دهات را، بلکه درست عکس این است.»( منتخب آثار، جلد دوم، ص 327- 326)
همان گونه که دیده می شود در اینجا نیز هنوز مائو در مورد چین و شرایط چین صحبت می کند، اما شرایطی که مائو ویژگی های آن را در چین بر می شمارد دیگر منحصر به چین نشده قابل تعمیم به تمامی کشورهای زیرسلطه ای است که از نظر آن شرایط کلی که مائو بیان می کند با چین همانند بوده اند. یعنی در تمامی کشورهای زیرسلطه ی آسیا، افریقا و آمریکای مرکزی و جنوبی. در این بخش از نوشته نه از جنگ بین دیکتاتورهای نظامی اثری است و نه از تقسیم چین بین امپریالیست های گوناگون. به جای آن از ویژگی های متضاد آن با کشورهای امپریالیستی یعنی فقدان استقلال اقتصادی و وجود ساخت های عقب مانده ی نیمه فئودالی و فئودالی، نبود دموکراسی بورژوایی در کشور، نبود پارلمان برای مبارزه پارلمانی، فقدان حق قانونی اعتصابات کارگری و همچنین نبود امکان دست زدن به مبارزات مسالمت آمیز دراز مدت تا زمان آماده شدن توده ها برای قیام مسلحانه و تصرف نخست شهرها صحبت می کند. در یک کلام در اینجا راه انقلاب چین نه به عنوان یک مورد خاص و یا یک استثناء بلکه در تضاد با راه انقلاب اکتبر ترسیم می شود.
در مورد چین می توان گفت که در دو دوره ی جنگ با ژاپن و نیز پس از شکست ژاپن، جنگ با گومیندان، وضعی غیر از جنگ داخلی پیش از تجاوز ژاپن به چین به وجود آورد.
در نخستین، ژاپن دشمن عمده و بخش هایی از کشور مستعمره ی ژاپن شده بود و در دومین، جنگ با گومیندان و امپریالیست های غربی پشتیبان وی عمده شده بود. به واقع پس از پایان جنگ با ژاپن این گونه تقسیم کشور بین امپریالیست های گوناگون و یا دیکتاتوری های نظامی گوناگون تا حدودی از بین رفت. در این دوران امپریالیسم ژاپن شکست خورده و از گردونه ی رقابت بیرون رفته بود و امپریالیسم آمریکا و غرب تنها امپریالیست های عمده بودند. در دوران پس از جنگ ارتش سرخ تنها یا عمدتا با ارتش چیانکایشک روبرو بود که وابسته به امپریالیسم آمریکا و غرب بود.
البته باید اشاره کنیم که شروط یا ویژگی های مورد بحث می توانست کشور نیمه مستعمره را برای دست زدن به جنگ مسلحانه و برقراری حکومت سرخ در مناطق روستایی و محاصره ی شهرها از طریق روستاها مساعد تر از کشورهایی کند که این ویژگی ها را نداشتند، اما نبود این ویژگی ها مانعی در دست زدن به جنگ مسلحانه و برقراری حکومت سرخ و محاصره ی شهرها از طریق روستاها نبود.
وجود چنین نقطه ای به عنوان یکی از نقاط حرکت در تحلیل شرایط نه تنها در زمان خود برای شرایط خاص چین درست بود بلکه هر کجا که چنین جنگی بین قدرت های گوناگون در یک کشور پدید می آمد در صورتی که طبقه ی کارگر حزب کمونیست دارای پایه ی توده ای و امکان ایجاد ارتشی از خود و توده های کشاورز و زحمتکش را می داشت( به این شرایط پایین تر اشاره می کنیم) می توانست از چنین ویژگی هایی استفاده کند و به جنگ خلق دست زند و مناطق سرخ برپا کند.
با این همه این شروط در دوران جنگ جهانی دوم و پس از آن در بسیاری از کشورهای زیرسلطه وجود نداشت و بیشتر کشورها نه مستعمره ی کامل بلکه نیمه مستعمره و حکومت ها متمرکز و دارای یک ارتجاع یکدست و دولتی به نسبت متمرکز و ارتشی در مجموع یکپارچه بودند اما در این کشورها دست زدن به مبارزه ی مسلحانه و سپس برپایی حکومت های سرخ درست و امکان پذیر بود.
تغییر مزبور تنها به تجارب جنگ انقلابی در چین و تغییرات در این کشور مربوط نبوده بلکه در عین حال به تغییرات گوناگون در شرایط جهانی و کشورهای زیرسلطه و همچنین ظاهر شدن شوروی استالینی به عنوان یک قدرت بزرگ پس از جنگ نیز مربوط می شد.(2)
به این ترتیب در این نوشته ی دوم این تئوری در تغییریافته ترین، تکامل یافته ترین و قابل تعمیم ترین شکل خود تنظیم می شود.
حال می توانیم استنتاج کنیم که آغاز جنگ در یک کشور مشخص ربطی به مستعمره بودن مستقیم و کامل آن کشور و یا نیمه مستعمره بودن آن و بنابراین تقسیم آن بین امپریالیست های گوناگون و یا وجود دیکتاتوری های نظامی( یا قدرت های مسلح محلی و منطقه ای) و جنگ میان آنها ندارد. به بیان دیگر در کشور معینی می تواند تنها یک امپریالیسم و یا یک بلوک امپریالیستی عمده و کشور هم مستعمره کامل باشد و یا دولت مرکزی دارای تمرکز و قدرت بوده و نیروهایی محلی پرقدرتی در مقابل آن وجود نداشته باشند اما بازهم راه انقلاب راه نبرد مسلحانه و جنگ خلق و برقراری حکومت سرخ باشد.
شرایط دیگر
وجود مناطق انقلابی یا جنبش خیز
مائو در مورد شرایط دیگری که برای دست زدن به مبارزه ی مسلحانه و جنگ خلق و برقراری حکومت های سرخ و محاصره ی شهرها از طریق روستاها نیاز است چنین می نویسد:
«2- مناطقی که حکومت سرخ چین ابتدا در آنجا پدید آمده و برای مدت طولانی قادر به دوام است، مناطقی همچون ...نیستند که زیر تأثیر انقلاب دموکراتیک واقع نشده باشند، بلکه مناطقی هستند ... که در آنجا توده های کارگران، دهقانان و سربازان در جریان انقلاب بورژوا دموکراتیک ۱۹۲۶ و ۱۹۲۷ به تعداد زیادی بپا خاسته اند. در بسیاری از نقاط این استان ها شبکه وسیعی از اتحادیه های کارگری و انجمن های دهقانی ایجاد شده بود و طبقات کارگر و دهقان علیه طبقه مالکان ارضی و بورژوازی به یک سلسله مبارزات اقتصادی و سیاسی دست زده بودند. به این جهت بود که توده های مردم توانستند قدرت سیاسی خود را برای مدت سه روز در شهر گوان جو مستقر سازند؛ به این جهت بود که حکومت های مستقل دهقانی در مناطقی مانند ... پدید آمدند... ارتش سرخ کنونی ارتشی است که از ارتش انقلابی ملی که در پرتو روح دموکراتیک تعلیم سیاسی یافته و زیر نفوذ توده های کارگران و دهقانان قرار داشته، منشعب گردیده است. ..»( چرا حکومت سرخ در چین ...، پیشین، ص95)
«3 - اینکه آیا قدرت سیاسی توده ای می تواند در مناطق کوچک برای مدتی طولانی دوام یابد یا خیر، مسئله ایست که به تکامل وضع انقلاب سراسر کشور مربوط می شود. اگر
وضع انقلاب سراسر کشور تکامل یابد، بدون شک مناطق کوچک سرخ برای مدتی طولانی دوام خواهد یافت و افزون بر آن ناگزیر به یکی از نیروهای بیشمار برای کسب قدرت سیاسی در سراسر کشور بدل خواهند گشت. ولی چنانچه وضع انقلاب سراسر کشور از تکامل باز ایستد و حتی برای مدت نسبتاً طولانی دچار رکود شود، آن گاه طبیعی است که این مناطق قادر نخواهند بود برای مدتی طولانی دوام بیاورند. در حال حاضر وضع انقلاب چین به موازات تفرقه و جنگ های مداوم در صفوف طبقه کمپرادورها، طبقه مالکان ارضی بزرگ و بورژوازی بین المللی همچنان رشد و تکامل می یابد. از این رو مناطق کوچک سرخ بدون تردید برای مدتی طولانی دوام خواهند یافت و به توسعه خود ادامه خواهند داد و به تدریج به این هدف یعنی تصرف قدرتی سیاسی در سراسر کشور نزدیک خواهند شد.»( ص 96- 95)
«4 - وجود ارتش سرخ منظم و نسبتاً نیرومند، شرط لازم برای بقاء قدرت سیاسی سرخ است. تنها با واحدهای محلی گارد سرخ …و بدون داشتن یک ارتش سرخ منظم ما قادر نخواهیم بود حریف ارتش سفید منظم شویم، بلکه تنها می توانیم با تفنگچی های مالکان ارضی به مقابله بپردازیم. بنابراین، حتی اگر توده های کارگران و دهقانان هم فعال باشند، تا زمانی که ما فاقد نیروهای مسلح منظم و نسبتاً نیرومند باشیم، ایجاد یک حکومت مستقل به هیچ وجه ممکن نخواهد بود، تا چه رسد به اینکه حکومت مستقلی ایجاد کنیم که بتواند دوام کند و روز بروز توسعه یابد. از این رو فکر«استقرار حکومت مستقل کارگری دهقانی به وسیله نیروهای مسلح» فکر مهمی است که حزب کمونیست و توده های کارگران و دهقانان در مناطق تحت حکومت مستقل باید آن را عمیقاً درک کنند.»)ص 96)
سازمان حزبی مستحکم
«5 - علاوه بر شروط بالا، شرط مهم دیگری نیز برای دوام طولانی و توسعه قدرت سیاسی سرخ لازم می آید و آن این ست که سازمان حزب کمونیست باید قوی و سیاست اش صحیح باشد.»( ص 97)
و نیز در مقاله ی دیگر مائو مبارزه در کوهستان جین گانآمده است:
«حکومت مستقل در قبال طبقات حاکم که احاطه اش کرده اند، باید بر حسب اینکه رژیم طبقات حاکم دوران ثبات موقت یا تفرقه را می گذراند، استراتژی های متفاوت اتخاذ کند. در دورانی که طبقات حاکم دستخوش تفرقه و نفاق هستند- مانند زمان...- استراتژی ما می تواند بر اساس پیشروی نسبتاً جسورانه مبتنی باشد؛ و مناطقی که حکومت مستقل در آنجا از طریق عملیات نظامی توسعه می یابد، می توانند نسبتاً وسیع باشند. با این حال ما باید به امر ایجاد پایه و اساس محکمی در مناطق مرکزی توجه کنیم تا بتوانیم هنگامی که ترور سفید آغاز شد، بدون کوچک ترین نگرانی بدان تکیه کنیم. ولی در دورانی که رژیم طبقات حاکم از ثبات نسبی برخوردار است، مانند وضعی که بعد از آوریل اخیر در استان های جنوبی حکمفرما بود، ما باید استراتژی خود را بر اساس پیشروی تدریجی قرار دهیم. در چنین دورانی آنچه که باید بیشتر از همه از آن پرهیز کرد، در عملیات نظامی تقسیم قوا جهت اقدام به یک پیشروی بی ملاحظه و در زمینه کار محلی)تقسیم اراضی، استقرار قدرت سیاسی، بسط و توسعه حزب و تشکیل نیروهای مسلح محل( پخش نیروهای انسانی و غفلت در ایجاد پایه و اساس محکم در مناطق مرکزی است.»( همان، ص 108)
نیمه ی دوم خرداد 1403
یادداشت ها1- مقاله ای به قلم ابراهیم کایپاککایا بنیانگذار حزب کمونیست ترکیه(م- ل) با نام آموزش صدر مائو در مورد قدرت سیاسی سرخ را به درستی درک كنیم(سال 1972) نگاشته شده است که در بخشی از آن به شرح تغییر شرایط مورد نظر مائو برای دست زدن به جنگ خلق طولانی، در حدفاصل نگارش چرا حکومت سرخ می تواند در چین پابرجا بماندو نوشته های بعدی می پردازد و در بخش دیگر کاربرد این تئوری در شرایط خاص کشور ترکیه را مد نظر قرار می دهد. این نوشته که بخش مربوط به تغییر نظر مائو در آن در وبلاگ ما قرار داده شده است، راهنمای نگارنده در نگارش این بخش از مقاله بوده است و مقاله ی کنونی تا حدود زیادی جز شرح بیشتر و ریزتری از این تغییر نیست.
